10 незвычайных фактаў пра тое, як спяць жывёлы

Шмат якія людзі мяркуюць, што жывёлы спяць дакладна таксама як і людзі. Але гэта не так. Некаторыя жывёлы зусім ніколі паўнаварта не спяць, але па іншым даюць адпачыць свайму мозгу. А вусякі, прыкладам, проста западаюць у нешта накшталт здранцвення. Нават чалавечы сон для нас усё яшчэ вельмі загадкавая з'ява, а ўжо сон жывёл і зусім практычна не вывучаны.

• Як спяць малпы. Чалавекаватыя прыкметы, такія як гарылы, арангутаны і шымпанзэ, сапраўды спяць амаль як мы. Нанач яны ўладкоўваюць сабе нешта накшталт пасцелі з лісця, травы ці пруткоў і згортваюцца ў гэтых  "гнёздах" абаранкам як людзі ў цёплай пасцелі. Дробныя прыматы, накшталт малпаў ці макак, спяць інакш, яны проста заміраюць седзячы на галінцы ў зручнейшай паставе, варушацца ў сне і час ад часу прачынаюцца, каб праверыць, ціняма паблізу драпежнікаў.
• Сланы і жырафы спяць стоячы. Буйныя капытныя жывёлы накшталт сланоў і жыраф найчасцей проста не могуць знайсці сабе надзейную хованку для сну, таму змушаны спаць стоячы, каб заўсёды быць гатовымі да таго, каб падхапіцца і ўцячы ад небяспекі. У гэтых жывёл ёсць адмысловыя цяглічныя "замкі" ў раёне кален, каб ім не давялося ў сне напружваць цягліцы. Гэтыя "замкі" аўтаматычна прымушаюць ногі стаяць проста калі жывёлу засынае. Гэты ж механізм сну ёсць у коней, кароў і нават у птушак. Але нават з такім механізмам гэтым жывёлам усё адно трэба рэгулярна класціся  на зямлю, каб нармальна паспаць. Рэч у тым, што падчас сну стоячы яны не могуць увайсці ў так званую Фазу хуткага сну (REM-фаза), а гэта вельмі важна для добрага самаадчування. Менавіта ў гэтай фазе чалавек бачыць яркія сны. Слану для нармальнага самаадчування патрэбна  паспаць у фазе хуткага сну не меней аднаго разу за 3-4 дні. Пры гэтым яму досыць усяго 30 хвілін такога сну для. Жырафа ж спіць у дзень усяго 30 хвілін і яму для нормы трэба паспаць у фазе хуткага сну ўсяго 5 хвілін.
• Дэльфіны спяць з адным адкрытым вокам. Як і іншыя кітападобныя дэльфіны не магу спаць у звыклым разуменні гэтага слова. Большасць марскіх сысуноў павінны ўвесь час сцерагчыся драпежнікаў, а апроч таго ім трэба ўсплываць на паверхню, каб дыхаць. Калі дэльфін засне як чалавек, ён проста патоне. Апроч таго дэльфіны цеплакроўныя істоты, якія найчасцей жывуць у халаднаватых водах, таму ім трэба ўвесь час рухацца, каб у іх не панізілася тэмпература цела. Таму эвалюцыя прыдумала для дэльфінаў адменны сон, калі засынае толькі палова мозгу. Такі сон навукоўцы клічуць  павольным сном і ён характэрны не толькі для кітападобных, але і для шмат якіх пералётных відаў птушак.
• Нованароджаныя касаткі ніколі не спяць. Сталыя касаткі спяць каля 5-8 гадзін на дзень, аднак юныя касаткі і іх маткі зусім не спяць у плыні 3-4 тыдняў пасля родаў. І падобнае характэрна і для іншых самак і дзіцянят кітападобных. Галоўным чынам гэта ахоўны механізм супраць драпежнікаў, для якіх дзіцяня прынадная здабыча, але есці і іншыя прычыны. Маленькае дзіцяня яшчэ заслабое і павольна плавае, да таго ж у яго яшчэ няма падскурнага тлушчу, каб заставацца на плаву. Для выжывання ён павінен увесь час рухацца поруч з маткай, трымаючыся ў яе струмені. Пры гэтым падобнае гэтак важна, што касаткі нават адмовіліся ад  павольнага сну, аддадучы перавагу яму поўнае няспанне ў плыні месяца, пакуль дзіцяня трохі не падрасце.
• Качкі выстаўляюць "дазорцаў". У дзікіх качак ёсць цікавы механізм сну, калі яны знаходзяцца ў чарадзе. Нанач тыя качкі, якія знаходзяцца па краях групы, спяць краем вока з тым жа механізмам, пра які мы пісалі вышэй. А качкі, якія знаходзяцца ўсярэдзіне групы, спяць звычайным паўнавартым сном. Гэта тактыка "дазорцаў" выдатна працуе, калі даводзіцца сцерагчыся драпежнікаў, але таксама жыццёва важна, каб вялікая частка чарады паўнаварта адпачывала. Цізмяняюцца качкі "дазорныя" на наступную ноч з іншымі качкамі, пакуль навуковым невядома.
• Пералётныя птушкі могуць спаць на лету. Навукоўцы пакуль яшчэ дакладна не вывучалі таго механізма, дзякуючы якому пералётныя птушкі не апускаюцца на начлег на зямлю, а працягваюць ляцець некалькі тыдняў. Па іх здагадцы, гэтыя птушкі проста навучыліся спаць у паветры. Пары гадоў таму навуковыя з Інстытута Макса Планка вывучалі як спяць птушкі фрэгаты. Апынулася, што на зямлі яны могуць спаць па 12 гадзін на дзень, але потым могуць тыдням лётаць у небе над акіянам у пошуках рыбы і не вяртаючыся на зямлю. Навукоўцы высветлілі, што фрэгаты сапраўды могуць спаць на лету, прытым робяць гэта вельмі хутка, не больш за некалькі хвілін за раз. Таксама яны могуць спаць толькі "адным вокам".
• Рэптыліі таксама могуць бачыць сны. Да нядаўняга часу навукоўцы лічылі, што толькі сысуны і птушкі могуць уваходзіць у фазу хуткага сну і такім чынам могуць бачыць сны. Гэта праўда шмат якіх бянтэжыла, бо птушкі адбыліся ад рэптылій, чаму ж рэптыліі не могуць бачыць сны? Апынулася, што ўсё-такі могуць. Даследнік Жыль Ларан з Інстытута Макса Планка (Германія) далучыў да яшчаркамі віду барадаты цмок электраэнцэфалаграму (ЭЭГ), і неўзабаве заўважыў на графіку некаторыя вельмі знаёмыя цыклы сну. Апынулася, што за суткі барадатыя цмокі могуць да 350 разоў уваходзіць у фазу хуткага сну, якая пры гэтым доўжыцца ў іх не больш за 80 секундаў. У людзей да прыкладу за 90-хвілінны сон фаза хуткага сну доўжыцца 4-5 хвілін.
• Рыбы спяць у цемры. Даследнік Эмануэль Міньё са Стэнфардскага ўніверсітэта і яго калегі вывучылі як спяць рыбы на прыкладзе акварыумных рыбак віду Даніа-рэрыа. Яны спрабавалі выявіць цімогуць рыбы пакутаваць ад бяссоння ці недасыпання, аднак убачылі, што рыбы скарыстаюць цыркадны рытм. Калі каля акварыума гараць лямпы, рыбы зусім не спяць, а калі пакінуць акварыум у цемры, рыбы засынаюць. Рэч у тым, што свет вызваляе пэўныя гармоны, якія вызначаюць патрэба ў сне. Далёка не ўсе рыбы аднак скарыстаюць цыркадны рытм, бязвокая мексіканская пячорная рыба жыве ў сталай цемры і таму цыркадны рытм на не ніяк не ўплывае.
• Маржы чапляюцца біўнямі за лёд. Маржы могуць лёгка не спаць да 84 гадзін запар, а потым спаўна кампенсаваць гэту шкоду. На сушы морж у сярэднім спіць да 19 гадзін у суткі.  У вадзе ў маржоў узнікаюць пэўныя праблемы са сном, ім даводзіцца спаць кароткімі ўрыўкамі і рэгулярна ўсплываць на паверхню для дыхання. Але некаторыя маржы знайшлі вытанчанае выйсце - яны высоўваюць галаву з вады і глыбей утыкаюць свае вялікія біўні ў беражок лёду. І пасля гэтага спакойна засынаюць. Цела маржа знаходзіцца ў вадзе, а галава знадворку.
• Рыбы-чыюкі ў сне вылучаюць велізарную колькасць слізі. Так званыя рыбы-чыюкі сілкуюцца галоўным чынам каралавымі паліпамі, а калі па начах западаюць у сон, то ў іх актывуецца ўзмоцненае выпрацаванне слізі, якая пакрывае ўсё іх цела. Навукоўцы даўно спрачаюцца пра тое, навошта патрэбна гэта функцыя, нехта кажа, што так рыбы-чыюкі бароняцца ад драпежнікаў, нехта што гэта адмысловая засцярога ад сонечнага свету.  Па версіі Аляксандры Граттэр з Універсітэта Квінсленда, падобнай спосабам рыбы-чыюкі ратуюцца ад ракаватых ізаподаў, якія з'яўляюцца здыхлятнікамі і актыўнымі драпежнікамі.